[huge_it_maps id="16"]

Dawny cmentarz dla obywateli Opola wyznających judaizm, położony na terenie Nowej Wsi Królewskiej, w granicach miasta od 1955 roku, kiedy to Nowa Wieś Królewska została przyłączona do Opola.

Na początku XIX w. społeczność żydowska w Opolu liczyła zaledwie kilkudziesięciu członków, jednak od czasu wydania przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma tzw. edyktu emancypacyjnego (1812 r.), który czynił z Żydów pełnoprawnych obywateli państwa, nowo powstała gmina zaczęła się rozrastać, w połowie XIX wieku liczyła już ponad 500 osób, a jej członkami było wielu znanych, szanowanych i majętnych obywateli Opola.

Jedną z pierwszych decyzji opolskiej gminy żydowskiej była decyzja o założeniu cmentarza, gdyż do tej pory pochówki Żydów opolskich musiały odbywać się w Białej Prudnickiej. Stosowną zgodę Żydzi otrzymali już w 1816 roku. W roku następnym poza miastem, w okolicy całkowicie niezabudowanej, na terenie należącym do ówczesnej Nowej Wsi Królewskiej, zakupiono od rolnika Josefa Kurpiersa 0,12 hektara ziemi z przeznaczeniem pod cmentarz. Pierwszy pogrzeb odbył się w 1821 roku, cmentarz oficjalnie otwarto w roku 1822. Wobec znacznego liczebnego rozwoju opolskiej społeczności żydowskiej, w 1866 roku od rolnika B. Dudy dokupiono 0,4375 hektara gruntu obok cmentarza i rozszerzono jego obszar. Na nowym terenie wydzielono drugą kwaterę grzebalną, pozostawiono też rezerwowe miejsce pod przyszłe pochówki. Tę trzecią kwaterę zaczęto użytkować na początku XX wieku. Podział cmentarza na trzy kwatery grzebalne w kształcie wydłużonych prostokątów pozostaje czytelny do dziś. We wschodniej części (od strony dzisiejszej ul. Walecki) w latach 70. XIX wieku wzniesiono budynki domu pogrzebowego, bractwa pogrzebowego oraz mieszkalno-gospodarczy obiekty dla dozorcy cmentarza, od tej strony znajdowało się także wejście na cmentarz.

Ostatni pochówek członka niemieckiej opolskiej gminy żydowskiej odbył się w 1940 roku. Kres niemieckiej społeczności żydowskiej w Opolu położyła II wojna światowa, większość opolskich Żydów zginęło w obozie koncentracyjnym w Terezinie.

Nekropolia szczęśliwie przetrwała ostatnią wojnę, po której opiekę nad cmentarzem przejęła wrocławska gmina żydowska, skupiająca Żydów przybyłych na Śląsk z terenów przedwojennej Polski. Do 1957 roku użytkowano dom mieszkalny dozorcy. Okazjonalnie chowano na cmentarzu zmarłych polskich Żydów. Ostatni taki pochówek odbył się prawdopodobnie w roku 1960. Później nieużytkowane budynki cmentarne stopniowo ulegały dewastacji. W 1963 roku cmentarz oficjalnie zamknięto, a w 1969 roku pozostałości zabudowań rozebrano. Teren po budynkach (od strony ul. Walecki) wyłączono z cmentarza, na części wybudowano prywatny dom i warsztat. W latach 70. XX w. władze miasta zleciły wykonanie nowego wejścia na teren cmentarza, od strony ul. Granicznej.

Inwentaryzacja cmentarza wykonana przez Halinę i Zbigniewa Łabęckich w latach 1986-87 wykazała istnienie 778 nagrobków, ich fragmentów i pozostałości, w tym 592 całych nagrobków wolnostojących, czterech płyt nagrobnych i jednego nagrobka architektonicznego. Najstarsze groby znajdują się w kwaterze pierwszej (północnej), najmłodsze (XX w.) – w trzeciej (południowej). Nagrobki opatrzono napisami bądź w języku hebrajskim, bądź w niemieckim, na wielu znajdują się inskrypcje dwujęzyczne. Spotykamy zarówno nagrobki tradycyjne, w formie pionowej, półkoliście zakończonej płyty z inskrypcją i charakterystyczną dla społeczności żydowskiej symboliczną dekoracją (np. złamany kwiat lub świeca na grobie kobiety, złamane drzewo na grobie mężczyzny, błogosławiące dłonie na grobie kapłana), jak i nie związane z żydowskimi tradycjami pogrzebowymi pomniki nagrobne, przypominające rozwiązania znane z cmentarzy chrześcijańskich. Wraz z postępem asymilacji Żydów te pierwsze ustępują drugim, zanikają także inskrypcje w języku hebrajskim.

Cmentarz jest miejscem spoczynku wielu wybitnych Żydów opolskich. Spoczywa tu najdłużej sprawujący swą funkcję opolski rabin – Adolf Wiener (1812-1895) z małżonką Augustą, który od 1853 aż do śmierci przewodniczył gminie opolskiej. Był gorącym orędownikiem asymilacji Żydów niemieckich, a w 1892 roku jako jedyny Żyd otrzymał tytuł honorowego obywatela Opola. Na cmentarzu znajdziemy także groby członków rodziny Friedländerów – najzamożniejszej żydowskiej rodziny Opola, właścicieli browaru zamkowego (w miejscu dzisiejszego „Toropolu”), niezwykle czynnej w życiu miasta (Siegfried Friedländer był przewodniczącym rady miejskiej) i znanej z szerokiej działalności charytatywnej, od 1833 roku zajmującej okazały dom przy dzisiejszej ul. Zamkowej (ob. Archiwum Państwowe). W 1840 roku na cmentarzu pochowano także Margaliot Schnitzer, babkę urodzonego w tymże roku Eduarda Schnitzera, lekarza i podróżnika, znanego później jako Emin Pasza.