Pierwsze cmentarze w Opolu znajdowały się – podobnie zresztą jak w innych średniowiecznych miastach – w obrębie murów miejskich, przy kościołach. Wiemy na pewno, że cmentarze istniały przy wszystkich trzech kościołach wewnątrz murów – kolegiacie św. Krzyża, kościele dominikanów na Górce i kościele franciszkanów. Przy dwóch pierwszych świątyniach istnieją jeszcze relikty cmentarzy. W roku 1955 przy ul. Szpitalnej odkryto cmentarzysko szkieletowe, którego wielkość określono w przybliżeniu na ok. 400 pochówków. Odsłonięte groby autor badań, Józef Kaźmierczyk, datował na XIII – XIV wiek, a Władysław Dziewulski identyfikował je z cmentarzem przy klasztorze minorytów. Cmentarze istniały też przy kościołach usytuowanych poza murami – kościele św. Krzyża na Przedmieściu Odrzańskim i kościele św. Barbary na terenie obecnego placu Wolności.

Na przełomie XVIII i XIX wieku w całej Europie, głównie z przyczyn sanitarnych, w związku ze znacząco rosnącą ilością ludności, odchodzono stopniowo od pochówków w obrębie miasta i wyznaczano cmentarze poza jego obszarem. Poszczególne państwa wydawały własne regulacje prawne w tej sprawie. W Opolu, leżącym wówczas w granicach Prus, obowiązywało rozporządzenie cesarza Fryderyka II z 1773 roku zakazujące grzebania zmarłych na terenach przykościelnych. Wielowiekową tradycją był pochówek w pobliżu kościoła, w ziemi położonej w sferze sacrum, a wprowadzenie nowych przepisów stanowiło znaczącą zmianę w dotychczasowych obyczajach. Mieszkańcy do zarządzenia odnosili się dość opornie. Decyzja była jednak nieodwołalna. W Powszechnym prawie krajowym dla państw królewsko-pruskich (Allgemeines Landrecht für die Königlich Preussischen Staaten) – imponującym kodeksie porządkującym i regulującym wszystkie sfery prawne w państwie pruskim, wydanym w 1794 – powtórzono wyraźnie, iż „w kościele oraz w zamieszkiwanej okolicy miasta nie powinno grzebać się żadnych zwłok” (§ 183).